SPOSOBY ROZMNAŻANIA SIĘ ORGANIZMÓW

1. Rozmnażanie płciowe :

• polega na połączeniu się komórek rozrodczych wytworzonych przez osobniki rodzicielskie
• jest korzystne dla organizmów żyjących w zmieniających się warunkach środowiska
• potomstwo losowo otrzymuje wybrane cechy obojga rodziców

2. Rozmnażanie bezpłciowe

• polega na powstawaniu osobników potomnych z komórek lub fragmentów ciała jednego organizmu
• nowe osobniki otrzymują wszystkie cechy organizmu, z którego powstały
• ten typ rozmnażania pozwala zwiększyć liczbę osobników w krótkim czasie 
• jest korzystne dla organizmów, gdy warunki ich życia są niezmienne

3. Rodzaje rozmnażania bezpłciowego 

• podział komórki - rozpoczyna się od podziału jądra komórkowego. Następnie pomiędzy dwoma nowymi jądrami zaczyna tworzyć się błona, która stopniowo dzieli komórkę na dwie równe, niezależna od siebie części. Ostatecznie powstają dwie komórki potomne. W ten sposób rozmnażają się wszystkie organizmy jednokomórkowe, m.in. pantofelek. Jest to również charakterystyczny sposób rozmnażania się bakterii.

• pączkowanie - na ciele organizmu rodzicielskiego tworzy się uwypuklenie, zwane pączkiem, które stopniowo rozwija się w miniaturę dorosłego organizmu. Po odłączeniu się, młody osobnik rozpoczyna samodzielne życie. Ten sposób rozmnażania występuje u zwierząt wodnych prowadzących osiadły tryb życia, np. stułbi.

• zarodniki - rozmnażanie przez zarodniki jest charakterystyczne dla mszaków, paprotników i grzybów. Zarodniki to specjalne komórki powstające w zarodniach. Kiedy dojrzeją, wypadają z zarodni, kiełkują i rozwijają się w organizmy potomne. Takie rozmnażanie stwarza pewne ryzyko. Większość zarodników nie zawiera substancji odżywczych, mogą więc wykiełkować tylko wtedy, gdy natrafią na odpowiednie warunki środowiska. Zarodnie produkują tysiące zarodników, aby choć część z nich mogła rozwinąć się w nowe organizmy 

• fragmentacja - polega na dzieleniu się organizmu macierzystego na kilka części. Po pewnym czasie, dzięki regeneracji, z każdego oddzielonego fragmentu powstają nowe osobniki. Przez fragmentację mogą rozmnażać się grzyby i niektóre rośliny, np. moczarka kanadyjska, a spośród zwierząt - gąbki. Ten sposób rozmnażania bezpłciowego nazywamy rozmnażaniem wegetatywnym

4. Rozdzielnopłciowość - występuje samiec i samica często różniące się wyglądem (DYMORFIZM PŁCIOWY )

   Obojnactwo - jeden osobnik produkuje komórki jajowe i plemniki, występuje tu ZAPŁODNIENIE KRZYŻOWE 

5. Sposoby zapłodnienia 

• zapłodnienie zewnętrzne - typowe dla większości zwierząt wodnych ; połączenie gamet odbywa się poza organizmem samicy
• zapłodnienie wewnętrzne - występuje u zwierząt lądowych i nielicznych wodnych: polega na połączeniu plemnika z komórką jajową w drogach rodnych samicy 

6. U zwierząt wyróżniamy dwa typy rozwoju :

• rozwój prosty - powstający organizm jest podobny do osobnika rodzicielskiego, ale mniejszy i niesamodzielny, dlatego często wymaga opieki, ma też słabo rozwinięte gonady (np. ssaki, ptaki, gady )
• rozwój złożony - młody organizm opuszczający jajo jest larwą różniącą się od postaci dorosłej, ale zdolną do samodzielnego życia (np. owady, płazy, niektóre ryby )

SPOSOBY ODDYCHANIA ORGANIZMÓW

1.Oddychanie zachodzi w każdej komórce i polega na uwalnianiu energii zmagazynowanej w pożywieniu.

2.Oddychanie tlenowe 

• podczas wymiany gazowej tlen jest pobierany, a następnie dostarczany do każdej żywej komórki
• z organizmu usuwany jest dwutlenek węgla
• wymiana gazowa może odbywać się całą powierzchnią ciała lub za pomocą specjalnych narządów (np. skrzela)
• powierzchnie wymiany gazowej powinny być wilgotne 
• oddychanie wewnątrz komórkowe zachodzi w mitochondrium

3.Oddychanie beztlenowe

• zachodzi u niektórych bakterii, grzybów oraz pasożytów wewnętrznych
• odbywa się w cytoplaźmie
• fermentacja - beztlenowy rozkład cukrów
• komórka uzyskuje kilkanaście razy mniej energii niż w procesie oddychania tlenowego
• ze względu na rodzaj substancji powstającej w skutek fermentacji wyróżniamy fermentację alkoholową i mlekową

Fermentacje alkoholową możemy przedstawić za pomocą równania :

4.Porównanie fotosyntezy i oddychania u roślin

DZIAŁ II- JEDNOŚĆ I RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW

1. Sposoby odżywiania się organizmów.

2. Autotrofy

• należą tu rośliny, nieliczne bakterie i niektóre protisty ( euglena)
•  ze związków nieorganicznych (dwutlenek węgla i woda) przy udziale światła produkują związki organiczne (głównie glukozę )

2. Czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy :

• światło
• dwutlenek węgla
• woda
• temperatura 
• sole mineralne

3. Heterotrofy

• pobierają z otoczenie gotowe związki organiczne
• wchłonięty pokarm muszą strawić czyli rozłożyć na substancje proste za pomocą ENZYMÓW.

4. Roślinożercy

• pokarm jest trudno przyswajalny
• niskoenergetyczny, stąd duża ilość pożywienia 
• skomplikowany, rozbudowany

SYSTEMATYCZNY PODZIAŁ ORGANIZMÓW

                       - pies                           - dąb          - borowik           - gronkowiec           - pantofelek
                       - człowiek                   - róża         - drożdże            - salmonella            - ameba

1. SYSTEMATYKA -  nauka zajmująca się klasyfikowaniem, katalogowaniem, opisywaniem organizmów oraz szukaniem pokrewieństw między nimi.

2. Systemy podziału organizmów : 

• system sztuczny - opracowany przez Linneusza, klasyfikuje organizmy na podstawie ich zewnętrznego podobieństwa
• system naturalny - uwzględnia pokrewieństwo między organizmami. Nad jego opracowaniem pracują naukowcy z dziedziny genetyki i biochemii.

3. Podstawową jednostką klasyfikacji biologicznej jest gatunek, czyli osobniki o podobnej budowie zewnętrznej i wewnętrznej, podobnym sposobie życia, mogące swobodnie się krzyżować i wydawać płodne potomstwo. Gatunek zawsze składa się z dwóch nazw np. bocian biały, ślimak winniczek

4. 

5. Jednostki klasyfikacji biologicznej :

• Królestwo (np. zwierzęta )
• Typ (np. stawonogi)
• Gromada (np. owady)
• Rząd (np. łuskoskrzydłe)
• Rodzina (np. paziowate)
• Rodzaj (np. paź)
• Gatunek (np. paź żeglarz)

MIKROSKOP

1. Do obserwacji małych obiektów używamy mikroskopu optycznego. Umożliwia on oglądanie niewidocznego gołym okiem świata komórek.

2. Budowa mikroskopu :
    Części optyczne :

• okular - powiększa 10 lub 12 razy obraz z obiektywu
• obiektyw - składa się z szeregu soczewek powiększających obiekt 10, 20, 40 lub nawet 100 razy
• kondensor - skupia światło na obiekcie
• źródło światła - oświetla oglądany obiekt

    Części mechaniczne :

• statyw - zapewnia utrzymanie wszystkich elementów w osi i odpowiedniej odległości
• rewolwer - umożliwia zmianę obiektywu 
• stolik - na nim umieszczamy preparat do obserwacji
• śruby makrometryczna i mikrometryczna - pozwalają ustawić ostrość oglądanego obiektu
• tubus - okularu   

3. Jak obliczyć powiększenie obrazu ?
a) odszukujemy na obiektywie i okularze wielkości powiększenia
b) powiększenie obiektywu x powiększenie okularu = powiększenie obraczu
                                                                     czyli np. :
                                                    10x10=100, 40x16=640

4. Przygotowanie mikroskopu do pracy :

• zawsze ustawiamy obiektyw o najmniejszym powiększeniu
• włączamy źródło światła
• umieszczamy preparat na stoliku
• za pomocą śruby makrometrycznej zbliżamy obiektyw do preparatu tak, aby go nie dotykał
• ustawiamy ostrość za pomocą śrub 

5. Mikroskopowanie
Aby obejrzeć organizm pod mikroskopem, należy wykonać jego preparat. Do tego celu używa się szkiełek. Na grubszym szkiełku podstawowym, w kropli wody umieszczamy mały fragment organizmu lub cały organizm, jeśli jest niewielki. Następnie przykrywamy go szkiełkiem nakrywkowym. W ten sposób przygotowujemy preparat, który możemy obejrzeć bezpośrednio po sporządzeniu.

          

KOMÓRKOWA BUDOWA ORGANIZMÓW

1.Komórka jest najmniejszą strukturą budującą organizm, która ma wszystkie cechy istoty żywej.
2.Różnorodność kształtów komórek

• Komórki nabłonka mają regularny kształt. Dzięki temu nie ma między nimi wolnych przestrzeni

 

• Komórka nerwowa jest zaopatrzona w długie wypustki, którymi łączy się z innymi komórkami i przekazuje do nich impulsy nerwowe

• Męska komórka płciowa - plemnik - ma długą wić. Umożliwia ona poruszanie się.

• Komórka jajowa ma kształt kuli. Wypełniają ją substancje zapasowe, które umożliwiją rozwój organizmu potomnego

3. W komórce zwierzęcej znajduje się :

• cytoplazma - zbudowana z wody, białek i cukrów, wypełnia wnętrze komórki
• błona komórkowa - otacza komórkę, zbudowana jest z białek i tłuszczów
• jądro komórkowe - zawiera materiał genetyczny
• mitochondrium - tu odbywa się oddychanie wewnątrz komórkowe i uwalniana jest energia 
• siateczka śródplazmatyczna ( retikulum endoplazmatyczne ) - zachodzą tu różne reakcje chemiczne
• rybosom - tutaj powstają białka
• aparat Golgiego -odbywa się tu magazynowanie i modyfikacja białek
• wodniczka ( wakuola ) - magazyn substancji, które są tymczasowo niepotrzebne 

4.W komórce roślinnej dodatkowo znajdują się :

• Ściana komórkowa - zbudowana z CELULOZY, chroniąca roślinę przed utratą wody
• chloroplasty (ciałka zieleni) - przeprowadzają proces fotosyntezy, zawierają chlorofil

5. Komórka bakteryjna nie ma jądra komórkowego tylko nukleoid czyli rozproszoną substancje jądrową. Może posiadać rzęski, fimbrie lub witki służące do poruszania się.

6.Komórka grzyba ma cechy typowe zarówno dla komórki roślinnej jak i zwierzęcej. Posiada ścianę komórkową z CHITYNY

DZIAŁ I BIOLOGIA - NAUKA O ŻYCIU

Biologia jako nauka 

1. Istoty żywe charakteryzują się następującymi czynnościami :

• wzrost i rozwój - pierwszy proces umożliwia organizmom zmianę wielkości i masy ciała, drugi obejmuje wszystkie zmiany, jakie zachodzą w ciągu życia
• ruch - umożliwia zwierzętom przemieszczanie się, a roślinom, np. kierowanie liści w stronę słońca
• reakcja na bodźce - np. na światło czy dźwięk, umożliwia organizmom przystosowanie się do zmian zachodzących w środowisku
• odżywianie się - dostarczanie organizmowi składników pokarmowych
• oddychanie - polega na uwalnianiu z pokarmu energii potrzebnej organizmom do życia 
• wydalanie - polega na usuwaniu z organizmu szkodliwych substancji powstających w komórkach
• rozmnażanie się - zwiększanie liczby organizmów tego samego gatunku

Każdy żywy organizm ma budowę komórkową.

2. Na czym polega metoda naukowa ?

    Metoda naukowa ma ściśle określony schemat :

OBSERWACJA ⇾ PROBLEM BADAWCZY ⇾ HIPOTEZA ⇾ DOŚWIADCZENIE ⇾ODRZUCENIE LUB POTWIERDZENIE HIPOTEZY ⇾ WNIOSEK

3.Organizmy, które badamy są próbą doświadczalną. Aby uzyskać wiarygodne wyniki, należy wprowadzić do doświadczenia próbę kontrolną. Są to osobniki tego samego gatunku, tej samej płci, w tym samym wieku oraz o tym samym stanie zdrowia, co w próbie doświadczalnej, tylko niepoddane działaniu określonego czynnika.

4. Nauki biologiczne

• biochemia - bada skład chemiczny organizmów oraz zachodzące w nich reakcje 
• cytologia - zajmuje się budową i funkcjonowaniem komórek 
• histologia - zajmuje się budową i sposobem powstawania tkanek
• anatomia - zajmuje się budową wewnętrzną organizmów 
• genetyka - zajmuje się zmiennością organizmów oraz dziedziczeniem cech
• systematyka - opisuje i klasyfikuje organizmy
• ekologia - bada związki między różnymi organizmami oraz zależności pomiędzy nimi a środowiskiem